DENETİM ŞEKİLLERİ

Fiili Denetim ve Fiili Denetimde İşverenin Denetim Konusunda Gerekli Kolaylığı Sağlama Yükümlülüğü

Fiili denetim, SGK’nın denetim elemanının iş yerini ziyaret ederek, iş yerinde çalışan kişilerin sigortalılık durumuna ilişkin araştırması şeklinde gerçekleşir.  Denetim elemanı, fiili denetim sırasında iş yerinin tüm bölümlerine serbestçe girmeye ve çalışanların ifadelerine başvurmaya yetkilidir. Denetim sonucunda iş yerinde çalışanların kimlik bilgileri, işe giriş tarihleri ve aldıkları net ya da brüt ücretin yer aldığı, çalışan ve işvereni ile denetim elemanının imzalarını içeren bir iş yeri durum tespit tutanağı tanzim edilir. Tutanağın bir nüshası işverene ya da vekiline verilir. Fiili denetim sırasında zorluk çıkarılması hâlinde, SGK denetim elemanları, mülki amirlerden (Vali, Kaymakam) ve Kolluk Kuvvetlerinden (Polis, Jandarma) yardım isteyerek iş yerine kolluk marifetiyle de girebilir. Bu nedenle, denetim esnasında denetim kolaylık gösterilmesi (iş yerinin bütün bölümlerinin gösterilmesi, iş yerindeki tüm çalışanlarla görüşmesinin sağlanması gibi) gerekmektedir.

Araştırma-Soruşturma

Soruşturma, işveren, sigortalı ve üçüncü kişilerin sosyal sigorta mevzuatı ile ilgili bir konuda bilgilerine başvurulması ve sigorta olaylarının aydınlatılması  amacıyla yapılır. SGK denetim elemanı, SGK’ya çalışması bildirilen ya da bildirilmeyen bir kişinin o iş yerinde gerçekten çalışıp çalışmadığını soruşturabilir. Bununla birlikte, bir olayın iş kazası olup olmadığı da  araştırabilir.

İş Yeri Kayıtlarının İncelenmesi ve İşverenin Yükümlülükleri

İş yeri kayıtları, ücret bordrosu/ücret hesap pusulası, yasal defterler (yevmiye, büyük defter ya da işletme defteri), işçi özlük ve sigorta dosyaları, gider belgelerinden (fatura, sevk irsaliyesi, gider pusulası vb.) oluşur. İş yeri kayıtlarındaki sigortalı gün sayıları ve sigortalının kazançları, SGK’ya bildirilen kayıtlar ile çapraz denetime tabi tutulur. SGK’ya bildirilmeyen sigortalılık niteliğine haiz bir çalışmanın ya da bildirilmeyen bir kazancın olup olmadığı araştırılır. İş yeri kayıtlarınız asgari işçilik uygulaması ile ilgili olarak da denetlenebilir. İş yeri kayıtlarınızla ilgili idari para cezası ile karşılaşmamanız için dikkat etmeniz gereken 2 önemli husus vardır. İlki, iş yeri kayıtlarınızın SGK denetim elemanları tarafından istenmesi hâlinde ibrazı, ikincisi ise iş yeri kayıtlarınızın geçerli olmasıdır.

İş Yeri Kayıtlarının İbrazı

SGK denetim elemanları, denetim için gösterdiğiniz yeri uygun görmeyebilir ve kayıtlarınızı denetim elemanın ofisine getirmenizi isteyebilirler. Denetim elektronik ortamda kayıtlarınızın incelenmesi şeklinde de yapılabilir. Denetim elemanlarının istemeleri hâlinde işverenler, bilgisayar ortamında sakladığı iş yeri kayıt ve belgelerini manyetik ortamda verirler. İşveren, SGK’mım denetim
elemanlarına uygun donanım ve yazılımları, terminallere ulaşım imkânlarını ve uzman personeli sağlamak zorundadır.

Kayıtların ibraz edilmemesinin cezası;

• Bilanço esasına göre defter tutan işverenler için 12 asgari ücret,
• Diğer defterleri tutan işverenler için 6 asgari ücret,
• Defter tutmak zorunda olmayan işverenler için 3 asgari ücrettir.

İş Yeri Kayıtlarının Geçerliliği

İş yeri kayıtlarınızın geçerliliği kavramı, SGK’ya bildirdiğiniz sigortalıların gün sayıları, sigorta primine esas kazançlarının geçerli sayılabilecek iş yeri  ayıtları ile mutabık, yani aynı olması anlamına gelir.

Aşağıda belirtilen kayıtlar ve hâller, kayıt geçersizliğini oluşturur:

• Kanuni tasdik süresi geçtikten sonra tasdik ettirilmiş olan defterlerin tasdik tarihinden önceki kısmı,
• İlgili giderlerin işlenmemiş olduğu tespit edilen defterler,
• Sigorta primleri hesabına esas tutulan kazançların kesin olarak tespitine imkân vermeyecek şekilde usulsüz veya noksan tutulmuş defterler, geçersiz  sayılır.
• Ayrıca herhangi bir ay için sigorta primleri hesabına esas tutulması gereken kazançların ve kazançlarla ilgili ödemelerin (sigorta primine esas kazancın ödemeye bağlı olduğu durumlar dahil) o ayın dahil bulunduğu hesap  dönemine ait defterlere işlenmemiş olması da kayıt geçersizliğini oluşturur.

Geçersizlik hâllerinin gerçekleştiği her bir takvim ayı için, aylık asgari ücretin yarısı tutarında idari para cezası uygulanır. Kullanılmaya başlanmadan önce tasdik ettirilmesi zorunlu olduğu hâlde tasdiksiz tutulmuş olan defterler geçerli sayılmaz ve tutmakla yükümlü bulunulan defter türü dikkate alınarak ibraz etmeme cezası uygulanır.

Ayrıca ibraz ettiğiniz ücret ödeme bordrosunda aşağıdaki unsurların bulunması gerekir:

• İş yerinin sicil numarası,
• Bordronun ilişkin olduğu ay,
• Sigortalının adı ve soyadı,
• Sigortalının sosyal güvenlik sicil numarası,
• Ücret ödenen gün sayısı, sigortalının ücreti, ödenen ücret tutarı ve ücretin alındığına dair sigortalının imzası (makbuz mukabilinde veya banka kanalıyla yapılan ödemeler için imza şartı aranmaz).

Ücret ödeme bordrosunda yukarıdaki hususların olmaması hâlinde iş yeri kayıtlarınız geçersiz sayılacaktır. Her bir geçersiz ücret tediye bordrosu için aylık asgari ücretin yarısı tutarında idari para cezası uygulanır.

İş Yerlerinde Kayıt Dışılık Denetimi: Asgari İşçilik Uygulaması

İşin İhale Konusu Mevzuatına Göre Yaptırılması

Kayıt dışı istihdamla mücadele için SGK tarafından bir yandan iş yerinde fiili denetimler yapılmakta, diğer yandan 5510 Sayılı Kanunun 85. maddesi gereği “Kamu idareleri, döner sermayeli kuruluşlar kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar ile bankalar tarafından ihale mevzuatına göre yaptırılan işlerden ve özel nitelikteki işlerden dolayı bu işleri yapan işveren tarafından yeterli işçilik bildirilmiş olup olmadığı” araştırılarak asgari işçilik kontrolleri gerçekleştirmektedir. Asgari işçilik kontrolünde, işverenin SGK’ya bildirdiği toplam işçilik miktarının (sigorta primine esas kazanç tutarının), SGK’nın belirlediği asgari işçilik miktarının altına düşmemesi gerekir.

Devamlı İş Yerlerinde Yapılan Asgari İşçilik Uygulaması

SGK, iş yerinizden, işin emsaline, niteliğine, kapsam ve  kapasitesine göre işin yürütümü açısından gerekli olan sigortalı sayısının, çalışma süresinin veya prime esas kazanç tutarının altında bildirimde bulunulduğunun tespiti hâlinde, işin yürütümü açısından gerekli olan asgari işçilik tutarını tespit eder. Bunu yapılan işin niteliği, kullanılan teknoloji, iş yerinin büyüklüğü, benzer işletmelerde çalıştırılan sigortalı sayısı, ilgili meslek veya kamu kuruluşlarının görüşü gibi unsurlar dikkate alarak SGK’nın müfettişleri yapar. Eğer asgari işçilik miktarı bildirilmemiş ise bildirdiğiniz tutar ile SGK’ya bildirilen tutar arasındaki fark prim, gecikme zammı ve idari para cezası ile sizden tahsil edilir.

İnşaatlarda Kayıt Dışılık Denetimi: Asgari İşçilik Uygulaması

SGK, kayıt dışı istihdamla mücadele için bir yandan iş yerinde fiili denetimler yapmakta, diğer yandan inşaatın bitiminde asgari işçilik kontrolleri gerçekleştirmektedir. Asgari işçilik kontrolünde, işverenin SGK’ya bildirdiği toplam işçilik miktarının (sigorta primine esas kazanç tutarının), SGK’nın belirlediği asgari işçilik miktarının altına düşmemesi gerekir. Asgari işçilik miktarı, temel olarak inşaatın maliyeti açısından SGK’nın belirlediği asgari işçilik oranının hesaplanması ile bulunur. İnşaatın maliyeti, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın inşaat birim maliyet fiyatının inşaatın metrekaresi ile çarpılması suretiyle tespit edilir. Başladığı yıl içinde bitirilmiş olan inşaatın maliyetinin hesaplanmasında o yıl için tespit edilen; başladığı yıldan sonraki yıllarda bitirilmiş inşaatın maliyetinin hesabında ise bitirildiği yıldan önceki yıla ait birim maliyet bedeli esas alınır. Asgari işçilik uygulaması 2 aşamada yapılabilir. Bunlardan birincisi, dosya memurunun yaptığı hesaplamaya dayanır. İkincisi ise müfettişlerin ya da mali müşavirlerin yaptıkları incelemelerdir.

Dosya Memurunun Yaptığı İnceleme

Dosya memuru, SGK’nın belirlediği oranı %25 azaltarak inşaatın maliyetine uygular. Bunun temel nedeni, işverenin başka işverenlere yaptırdığı işlerin işçiliklerinin de işveren lehine dikkate alınmasıdır.

Kurumdan ilişiksizlik belgesini alan işveren, diğer kanunlardan doğan şartları da taşıyorsa, ilgili belediyeden oturma ruhsatı alabilir. Bununla beraber, dosya memurunun söz konusu değerlendirmeyi yapabilmesi için işverenin inşaatı yasal süre içinde SGK’ya bildirmiş olması gerekir. Örneğin, inşaat bittikten sonra SGK’ya inşaat dosyası açmaya gelen işverenler bu kolaylıktan yararlanamaz.

Müfettişlerin ya da meslek mensuplarının (serbest muhasebeci/ mali müşavirlerin) yaptığı inceleme

Eğer, SGK’ya asgari işçilik miktarının altında sigorta primine esas kazanç beyanında bulundaysanız ve aradaki farkı ödemeyi kabul etmiyorsanız, SGK sizi müfettiş incelemesine sevk eder. Diğer taraftan, siz müfettiş incelemesi isteyebilir ya da serbest muhasebeci veya mali müşavire inceleme yaptırabilirsiniz. Müfettiş ya da meslek mensubu incelemesinde, başka firmalara inşaat iş yerinde yaptırdığınız işler için aldığınız malzemeli işçilik faturaları ile başka işverenlere yaptırdığınız salt işçilik faturaları incelenir. Malzemeli işçilik faturaları, inşaat maliyetinden, salt işçilik faturaları ile prime esas kazanç tavanını geçen ödemeler ise SGK’ya ödenmesi gereken asgari prime esas kazanç miktarından düşülür.

1. İnşaat Maliyeti- Malzemeli İşçilik Faturaları = Asgari İşçilik Miktarının Uygulanacağı Matrah
2. Asgari İşçilik Matrahı x Asgari İşçilik Oranı= Kuruma Bildirilmesi Gereken Asgari işçilik Tutarı
3. Kuruma Bildirilmesi Gereken Asgari işçilik Tutarı- (İşveren tarafından Kuruma Yapılan Ödemeler+Salt İşçilik Faturaları+Prime Esas Kazanç Tavanını Aşan Ödemeler)

Bu durumda işveren sigorta primini ve idari para cezasını ödeyecektir. Ayrıca, SGK’ya bildirilmediği tespit edilen eksik işçilik tutarının mal edildiği her bir ay için, aylık brüt asgari ücretin 2 katı tutarında idari para cezası uygulanacaktır.